Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu

Fort Gerharda – zwany również Fortem Wschodnim, to jeden z fortów Twierdzy Świnoujście. Należy do najlepiej zachowanych XIX wiecznych pruskich fortów nadbrzeżnych w Europie i od 2010 roku jest siedzibą Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu- największej tego typu prywatnej placówce w Polsce gromadzącą ponad 2000 muzealiów związanych z rozwojem Twierdzy Świnoujście na przestrzeni ostatnich 300 lat!

Położenie Świnoujścia w tak dogodnej lokalizacji od wieków zobowiązywało do  poszukiwania optymalnych rozwiązań militarnych dla ujścia Świny. Pierwsze nowożytne fortyfikacje znajdowały się ponad kilometr od obecnego ujścia cieśniny. Miały tylko półstałą, drewniano-ziemną konstrukcję i zostały zniszczone u schyłku wojny 7-letniej. Najbardziej trwałe i jednocześnie najstarsze zachowane fortyfikacje w Świnoujściu pochodzą z połowy XIX wieku.

Pierwsza połowa XIX wieku, po zakończeniu krwawych wojen napoleońskich to lata względnie spokojne. Dlatego dopiero w roku 1837 rozpoczęto projektowanie nowoczesnych fortyfikacji a w 1846 roku zapadła decyzja o utworzeniu twierdzy morskiej.

Najstarszym i zarazem najciekawszym obiektem twierdzy jest Fort Wschodni (zwany Fortem Gerharda). Nazwa upamiętnia osobę Gerharda Corneliusa de Walrawe, znakomitego XVII-wiecznego projektanta pruskich twierdz, który przygotował wstępne plany świnoujskiego portu.

Fort wzniesiono w latach 1848-1859 i w chwili budowy stanowił jedno z dwóch kluczowych dzieł Twierdzy Świnoujście. Położony na wschodnim brzegu cieśniny Świny fort miał bronić wejścia do portu.  Wzniesiono go w sposób charakterystyczny dla fortyfikacji pruskich tego okresy. Zbudowano go na planie pięcioboku a załamane czoło (skierowane ku wschodowi) oraz barki tworzyły wały ziemne ze stanowiskami artylerii. W szyi zbudowano potężną dwukondygnacyjną reditę artyleryjską oraz ceglane mury.

Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto wzmacnianie ważnych elementów z użyciem nowego materiału- betonu. W wałach nad Świną zbudowano także stanowisko obserwacyjne oraz działobitnie dla szybkostrzelnych armat małego kalibru. Na początku XX wieku do fortu doprowadzony został prąd a także linia telegrafu. Sprawiło to w przededniu wybuchu Wielkiej Wojny fort był w pełni przygotowany do udziału w nowoczesnych działaniach wojennych.

Po I wojnie światowej na mocy Traktatu Wersalskiego fort częściowo rozbrojono, jednocześnie przeszedł on pod zarząd niemieckiej marynarki wojennej, pełniąc jednocześnie rolę pomocniczą aż do końca II wojny światowej.

Po wojnie używany przez Rosjan, od 1962 r. przekazany miastu. Od opuszczenia obiektu przez Rosjan przez kilka lat pełnił funkcje magazynów, a później został opuszczony.

W pierwszej połowie 2001 roku z inicjatywy Piotra Piwowarczyka fort został wydzierżawiony przez pasjonatów, którzy na jego terenie prowadzą jedną z najciekawszych inicjatyw związanych z tzw. żywą historią.

Fort Gerharda oficjalnie otwarto do ruchu turystycznego 11 sierpnia 2001 roku. Już podczas otwarcia fortu zjawiło się kilkuset mieszkańców i turystów którzy przyjechali zobaczyć odgruzowany zaniedbywany od wielu lat fort. Brak dużych nakładów finansowych a głównie pasja i zaangażowanie wymagały wymyślenie czegoś, czego nigdzie indziej nie ma. Czegoś co przyciągnie turystów

Stąd powstał niekonwencjonalny program zwiedzania fortu- turysta jako kandydat na kadeta armii pruskiej odbywa przykrócone szkolenie wojskowe. Połączenie elementów przygody i zabawy jak musztra wojskowa czy wystrzał z armaty wraz ze zwiedzaniem najważniejszych elementów fortu i poznaniem jego historii  sprawdziło się idealnie. Z roku na rok liczba osób odwiedzających fort rosła i w ostatnich latach utrzymuje się na stałej wysokości około 45.000 gości rocznie.

Od 2004 roku Fort Gerharda jest siedzibą grupy rekonstrukcyjnej 34 Pułku Fizilierów im. Królowej Szwedzkiej Victorii. III batalion pułku przez wiele lat stacjonował w Świnoujściu a fizylierzy do 1918 roku służyli w świnoujskich fortach

Od  2010 roku w forcie ma swoją siedzibę Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu. W zbiorach Muzeum Obrony Wybrzeża znajduje się blisko 2000 eksponatów. Wśród nich kolekcja umundurowania, armaty, magazyn broni, dokumenty, pamiątki, wyposażenie żołnierzy i wiele innych cennych eksponatów związanych z historią Twierdzy Świnoujście na przestrzeni ostatnich kilkuset lat! W kolejnych latach muzeum rozwinęło się o kolejne oddziały. Od 2014 można odwiedzać Podziemne Miasto na Wyspie Wolin a od 2018 roku Fort Spizberg-Ostróg w Srebrnej Górze.